Ulduzlararası mühitdə mürəkkəb karbon molekullarının kəşfi hələ ötən əsrin sonlarından astronomların diqqət mərkəzindədir. Alimlər bu molekulların kosmosda necə əmələ gələ biləcəyini anlamaqda çətinlik çəkirdilər. 

Arizona Universitetinin tədqiqatçıları mürəkkəb molekullarla bağlı suallara aydınlıq gətirmək üçün Spiroqraf Dumanlığı kimi tanınan IC 418 planetar dumanlığını tədqiq ediblər. Elmi-tədqiqat qrupu planetar dumanlığın ətrafındakı mühiti modelləşdirərək təcrübələr aparıb və belə nəticəyə gəliblər ki, ölməkdə olan ulduzların ətrafında yaranan örtükdə silisium karbid tozu temperatur zərbə dalğalarına və yüksək enerjili hissəciklərin təsirinə məruz qalaraq silisium səthdən “yuyulur”. Nəticədə ancaq karbon nanoborular formasında atomlar qalır. Tədqiqatçıların fikrincə ölməkdə olan ulduzların ətrafında daha mürəkkəb karbon strukturlarının əmələ gəlməsi mümkündür. Bu isə astrobiologiya və planetlərdə həyatın yaranması üçün vacib amillərdən biridir.

Fullerin memarlıq əsərlərinə bənzərliyinə görə adlandırılan fullerenlər ulduzlararası mühitdə  meydana gəldiyi bilinən ən böyük molekullardır və onilliklər ərzində  hesab olunurdu ki, 10-dan çox atoma malik fullerenlər mövcud deyil.  İndi isə müəyyən edilmişdir ki, müvafiq olaraq 60 və ya 70 karbon atomu olan fullerenlər  -  C ₆₀  və  C ₇₀  (Buckminsterfullerene və ya buckyballs) ulduzlararası mühitin ümumi tərkib hissəsidir.

Təqdiqat işi üçün Arizona Universitetində Koyper materiallarının vizuallaşdırılması mərkəzində yerləşdirilmiş elektron ötürücü mikroskopdan istifadə olunmuşdur. O, planetar dumanlıq mühitini modelləşdirmək üçün unikal cihazdır. Mikroskop  10^-12 m (su molekulunda 2 hidrogen atomu arasındakı məsafə) ölçüdə tədqiqat aparmağa imkan verir.

Arizona Universitetinin Ay və planetlər laboratoriyasının professoru Tom Zeqin sözlərinə görə indi əsas məsələlərdən biri meteriodlərin tərkibində nanoboruların aşkar olunmasıdır. Meteoridlər nanoborular ölçüsündə bir çox elementlərin kombinasiyasından təşkil olunduqlarına görə bu o qədər də asan deyil.

2020-ci ildə  NASA-nın OSIRIS-REx  missiyası zamanı  Bennu  karbon tərkibli asteroidindən nümunələr götürülmüşdür. Komanda 2023-cü ildə gəlib çatacaq nümünələri səbirsizliklə gözləyir və ümid edirlər ki, həmin nümünələrdə karnon nanoborularını tapacaqlar.

Qeyd edək ki, tədqiqat işi The Journal of Physical Chemistry A çap olunmuşdur.

© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.shao.az saytına istinad zəruridir.