AMEA N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının (ŞAR) Baş direktoru, müxbir üzv Namiq Cəlilov və f.r.ü.f.d, dosent Məhəmməd Nurməmmədovun həmmüəllifi olduğu elmi məqalə nüfuzlu elmi jurnalda dərc edilib.
Məqalə, "Journal of Applied Mathematics and Physics" jurnalının 2021-ci il üçün (Volume 9, No 6) buraxılışında nəşr edilib.
"Application of the Method of Non-Classical Approach to Certain Problems of the Theory of Anisotropic Space Plazma in Fluid Description" (Maye yaxınlaşmasında anizotrop kosmik plazma nəzəriyyəsinin bəzi problemlərinin həllində qeyri klassik riyazi metodun tətbiqi) adlı məqalədə Günəşdən stasionar radial plazma axını (Günəş küləyi) məsələsinə baxılır. Maqnit sahəsinin istiqamətinə nəzərən plazmanın anizotropluğu və axın boyunca istilik seli nəzərə alınaraq 16 momentli MHD (maqnit hidrodinamik) tənliklər sistemi əsasında qoyulan məsələnin model tənlikləri alınmışdır. Baxılan məsələ, izotrop plazma axını üçün klassik Parker modelinin anizotrop hal üçün ümumiləşməsidir və yeni məsələdir. Alınmış model tənlikləri üç tənlikdən ibarət avtonom olmayan, qeyri xətti, cırlaşmış sinqulyar adi diferensial tənliklər sistemidir. Məsələnin qoyuluşuna görə tənliklər sisteminə daxil olan sabitlər elə tapılmalıdır ki, cırlaşma və sinqulyarlıq mümkün həll oblastında korrekt sərhəd şərtlərini və onun həllərini tam təmin etmiş olsun.
Məlumdur ki, təbiətinə görə bu cür məsələ həll olunmayan məsələlər sinfinə aiddir. Lakin, qeyri klassik yanaşma ilə stasionar halda diferensial tənliklər sistemi üçün sabitlər cırlaşma və sinqulyarlıqdan tapılıb başlanğıc şərtəri təyin edilməklə məsələnin həlli korrekt şəkildə təmin olunmuşdur. Məsənin həlli üçün M.V.Keldış nəzəriyyəsindən stasionar halda istifadə edilərək “epsilon“ requlyarlaşdırma, tərpənməz nöqtə nəzəriyyəsi və aprior qiymətləndirmə köməyi ilə məsələnin həllinin varlığı, yeganəliyi isbat edilmiş, həmçinin baxılan diferensial tənliklər sisteminin inteqrallanan olması haqqında kafi şərti ifadə edən teorem isbat edilərək, məsələnin analitik həlli ümümi şəkildə tapılmışdır. Bu analitik həllər ailəsinə Parker həlli də xüsus hal kimi daxildir. Məsələnin həlləri isə ədədi təsvir olunmaqla, Parker ümumləşmiş modelınin uyğunluğunu, yəni tamamilə invariantlığını saxlayır. Bu cür məsələ qoyuluşuna astrofizikada ilk dəfə olaraq baxılmış və bütün yanaşmalar da ilk tətbiqə malikdir. Bu həll olunmayan sinifə daxil olan məsələnin öz həllini tapması gələcəkdə astrofizikanın klassik problemlərindən sayılan Günəş tacının qızması və küləyin generasiyası kimi problemin cözülməsində mühüm addım ola bilər.
Qeyd edək ki, bu sahədə artıq müəlliflər tərəfindən yeni tədqiqatlara başlanılıb və müvəffəqiyyətlə davam etdirilir.
© Bütün hüquqlar qorunur. Xəbərlərdən istifadə edərkən www.shao.az saytına istinad zəruridir.
